Ustawowi spadkobiercy nieuwzględnieni w testamencie nie zawsze pozostają bez niczego. Polskie prawo spadkowe przewiduje swego rodzaju rekompensatę i ochronę interesów majątkowych prawowitych spadkobierców nawet jeśli został sporządzony testament, w którym ich pominięto.
Z dzisiejszego artykułu dowiedzą się Państwo czym konkretnie jest zachowek, ile wynosi, komu przysługuje oraz jak dochodzić z niego swoich praw.
Czym jest zachowek?
Kodeks Cywilny w artykule 991 wskazuje wprost:
§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).
§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, bądź w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Roszczenie o zachowek będzie zatem przysługiwało zstępnym, małżonkowi, a także rodzicom spadkodawcy. Uprawniona osoba, która nie uzyskała stosownego zachowku w postaci darowizny, zapisów lub powołania do tej części spadku, zgodnie z §2 ma prawo wystąpić do Sądu z roszczeniem o zapłatę równowartości stanowiącej wartość zachowku. Oznacza to, że otrzymanie należnego zachowku w pierwszej kolejności nie musi wiązać się z batalią sądową.
Pamiętaj! Zachowek ze swej natury stanowi roszczenie dziedziczne, a więc może przejść na dalszych spadkobierców np. w sytuacji, gdy osoba uprawniona do zachowku zmarła.
Kiedy nie będzie przysługiwał zachowek?
Prawo wskazuje przypadki, w których podmiot będący w kręgu osób uprawnionych do zachowku nie otrzyma zachowku. Należą do nich m.in. wydziedziczenie w testamencie, uznanie za osobę niegodną dziedziczenia (drogą orzeczenia sądowego), odrzucenie spadku, przebywanie w stanie separacji z osobą spadkodawcy, wystąpienie przez spadkodawcę przed śmiercią o rozwód z orzeczeniem o winie współmałżonka (o ile wina byłaby uzasadniona).
Nie bez znaczenia pozostaje również czas. Jak wiele innych roszczeń prawnych, tak i również zachowek ulega przedawnieniu. Roszczenie do zachowku przedawnia się po upływie 5 lat od chwili otwarcia spadku lub ogłoszenia testamentu.
Ile wynosi zachowek?
Co do zasady wartość przypadającego zachowku dla uprawnionych spadkobierców wynosi połowę wartości przypadającego im udziału. Inna sytuacja dotyczy osób, które są trwale niezdolne do pracy lub małoletnie – w takim wypadku wartość wyniesie 2/3 przypadającego udziału.
Obliczając wartość zachowku podlicza się czystą wartość spadku, doliczając do tego dokonane darowizny za życia spadkodawcy oraz zapisy windykacyjne. Od wartości spadku nie są odejmowane m.in. zapisy zwykłe i polecenia. Odliczane są zaś: drobne darowizny, zwyczajowo przyjęte w danym środowisku, darowizny, które miały miejsce więcej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. Prawo przewiduje również kilka innych przypadków opisanych szczegółowo w Kodeksie Cywilnym.
Jeżeli nie jest możliwe uzyskanie zachowku od spadkobiercy to uprawniony będzie mógł wystąpić o zachowek wobec osoby, na rzecz której dokonano zapisu windykacyjnego. Niemniej jednak osoba taka odpowiada wtedy tylko w granicach swojego wzbogacenia.
Podstawa prawna:
Stan prawny na dzień 25 lipca 2023 roku
Pamiętaj! Przedstawiona treść nie stanowi indywidualnej porady prawnej. Jeśli potrzebujesz indywidualnej pomocy w swojej konkretnej sprawie – odezwij się do nas!
