Dziedziczenie majątku po osobie zmarłej może odbywać się albo według reguł klasycznego dziedziczenia ustawowego przewidzianego w Kodeksie Cywilnym albo też na podstawie sporządzonego przez spadkodawcę testamentu.
Dzisiejszy artykuł przybliży materię w kwestii tego czym jest testament, jakie testamenty funkcjonują w polskim prawodawstwie oraz jak skutecznie sporządzić testament.
Czym jest testament?
Testament stanowi rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci i zgodnie z Kodeksem Cywilnym jest jedynym sposobem rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. Zasadniczo dziedziczenie może odbyć się według reguł ustawowych (jeśli nie został sporządzony testament) lub zgodnie z wolą oświadczoną w testamencie.
Sporządzenie testamentu pozwala spadkodawcy wskazać, kto i w jakim zakresie ma dziedziczyć majątek po jego śmierci – jest więc to czynność dokonana za życia spadkodawcy, ale wywierająca skutek w przyszłości, gdy dojdzie do śmierci osoby tworzącej testament.
Spadkodawca sporządzający testament nie jest w żaden sposób zobowiązany treścią testamentu, tak długo jak żyje. Testament stanowi jednostronną czynność prawną i może być dowolnie zmieniany lub odwoływany aż do chwili śmierci.
Kto i kiedy może sporządzić testament?
Do sporządzenia testamentu konieczna będzie tzw. zdolność testowania. Pojęcie może brzmieć dość enigmatycznie, jednak w praktyce sprowadza się do bycia osobą pełnoletnią, która ma pełną zdolność do czynności prawnych. W dodatku osoba sporządzająca testament w momencie tworzenia testamentu musi być świadoma, a więc nie mogą zachodzić okoliczności wyłączające świadome lub swobodne podjęcie decyzji. Obok tych okoliczności pamiętać należy, że testament nie będzie uznawany za ważny, jeśli został sporządzony pod wpływem groźby lub błędu (o ile okoliczność ta miałaby wpływ na sporządzenie testamentu o tej, a nie innej treści).
Testament może sporządzić tylko jedna osoba. Jest to o tyle istotne, że w polskim prawie nie funkcjonuje instytucja wspólnego testamentu. Nic nie stoi oczywiście na przeszkodzie aby np. para małżonków sporządziła w tym samym czasie dwa indywidualne testamenty rozporządzające ich majątkiem – niemniej jednak nadal w tym przypadku mowa jest o jednym testamencie każdej z osób.
Czy można zmieniać treść testamentu?
Dopóki osoba sporządzająca testament żyje, tak długo może dowolnie zmienić swój testament. Możliwe jest również odwołanie testamentu, co spowoduje, iż w wypadku śmierci tej osoby, dziedziczenie odbędzie się na regułach ustawowych.
Jednakże trzeba zadać sobie ważne pytanie – co jeśli ktoś pozostawia po sobie więcej niż jeden testament? Prawo dopuszcza możliwość napisania dowolnej ilości testamentów. Prawdę mówiąc, nic nie stoi na przeszkodzie, aby testator napisał po jednym testamencie dla każdego ze składników majątku, jaki posiada. Każdy z następujących po sobie testamentów będzie ważny, o ile z treści nie będzie wynikało odwołanie poprzedniego. Jeżeli nowszy testament rozrządzi elementem majątku, który był już przedmiotem wcześniejszego testamentu, to za wiążące uważa się najnowsze rozrządzenie testamentowe.
Formy testamentu
Kodeks Cywilny przewiduje dwie kategorie testamentów, jakie można sporządzić w prawie polskim. Należą do nich testamenty zwykłe oraz testamenty szczególne. Jak sama nazwa wskazuje – testamenty zwykłe wiodą prym, jeśli idzie o praktykę prawa spadkowego, ponieważ co do zasady w normalnych okolicznościach nie jest możliwe sporządzenie testamentów szczególnych zamiast tych zwykłych.
Testamenty zwykłe:
Testament sporządzony własnoręcznie (holograficzny) – ustanowiony na mocy art. 949 KC, spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Brak daty nie wywoła jednak automatycznie nieważności takiego testamentu, jeśli tylko brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Testament sporządzony w formie aktu notarialnego – ustanowiony na mocy art. 950 KC, testament taki odbywa się poprzez stworzenie aktu notarialnego, który będzie testamentem. Czynność ta odbywa się u notariusza. Sporządzenie takiego testamentu jest gwarancją prawidłowości jego zapisów, ponieważ odbywa się przed osobą posiadającą wysokie kompetencje zawodowe.
Testament urzędowy (alograficzny) – ustanowiony na mocy art. 951 KC, spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.
Testamenty szczególne:
Testament ustny – ustanowiony na mocy art. 952 KC, jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.
Testament podróżny – ustanowiony na mocy art. 953 KC, podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy.
Testament wojskowy – ustanowiony na mocy art. 954 KC, jednakże szczegółowo formę określa rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej. Niniejsza forma nie jest jednak podstawą dzisiejszego artykułu.
Przy testamentach szczególnych należy zwrócić uwagę na regulację wskazaną w artykule 955:
Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.
Podstawa prawna:
Stan prawny na dzień 26 lipca 2023 roku
Pamiętaj! Przedstawiona treść nie stanowi indywidualnej porady prawnej. Jeśli potrzebujesz indywidualnej pomocy w swojej konkretnej sprawie – odezwij się do nas!
